www.eprace.edu.pl » czas-wolny-uposledzonych » Czas wolny osób upośledzonych umysłowo w świetle literatury przedmiotu. » Czas wolny u osób upośledzonych umysłowo

Czas wolny u osób upośledzonych umysłowo

Spędzanie czasu wolnego przez osoby z obniżonym poziomem intelektualnym

Czas wolny osób upośledzonych umysłowo rozpatrujemy nieco inaczej niż u osób z normą intelektualną. U upośledzonych umysłowo zajęcia o charakterze rewalidacyjnym zmniejszają ilość wolnego czasu. Trudności wiążą się również z zagospodarowaniem czasu jaki pozostaje po zajęciach obowiązkowych, liczne ograniczenia wypływają z zaburzeń rozwoju umysłowego, braku doświadczenia życiowego, zaburzeń aktywności, niedojrzałości społecznej, a przede wszystkim różnego poziomu samodzielności. Na skutek tego są oni uzależnieni od swoich rodziców, opiekunów czy instruktorów- terapeutów [Ploch L.1992,s. 6]. Zatem ogromna odpowiedzialność spoczywa na wychowawcach by czas wolny nie stał się jedynie czasem bezkresnego leniuchowania, lecz mógł stanowić niewyczerpalne źródło możliwości wychodzenia naprzeciw specyficznym potrzebom rozwojowym osób upośledzonych [tamże s.9].

Pamiętać należy, że dla upośledzonych umysłowo zajęcia w czasie wolnym mają istotne znaczenie rewalidacyjne i pomagają w rozwijaniu osobowości. Prawidłowa organizacja czasu wolnego może spełniać ważną funkcję w życiu biopsychicznym danej grupy dzieci, młodzieży czy dorosłych, utrzymując niezbędną równowagę w pracy ośrodkowego układu nerwowego. Rolę szczególną odgrywa rodzina kształtuje ona u dzieci upośledzonych umiejętność zabawy, rozrywki, odpoczynku i pracy nad sobą. Jest pierwszym nośnikiem wzorów kulturowych, stylu życia i korzystania z wolnego czasu [jak wyżej s.7,9].

Czas wolny jest zjawiskiem o charakterze społecznym, rozpatrywanym w kilku aspektach, które nadają mu w procesie rewalidacji właściwości szczególnego środka wychowawczego. L. Ploch (1992) wymienia cztery aspekty w organizacji czasu wolnego: wychowawczo- psychologiczny, opiekuńczy, higieniczno zdrowotny i rewalidacyjny.

Autor wymienia, jako pierwszy, aspekt wychowawczo- psychologiczny. W aspekcie tym dobre zorganizowanie czasu wolnego może pomóc wielu instytucjom (np. szkoła specjalna, pomoc społeczna itp.) w zakresie wychowania umysłowego, moralno- społecznego, politechnicznego i fizycznego – ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. Dzięki tym kontaktom osoby z upośledzeniem mają okazję do dokładnego poznania i właściwego rozumienia świata, budzi się potrzeba współdziałania z innymi. Dzieci i młodzież uczą się racjonalnego i kulturalnego spędzania czasu wolnego, a to sprzyja uspołecznianiu jednostki.

Zespołowe spędzanie wolnego czasu zaspokaja potrzebę współdziałania z rówieśnikami. Wspólny wypoczynek zabawa, wspólne działanie w kołach zainteresowań, wycieczka, zbiórka harcerska to elementy atrakcyjnej szkoły współżycia i współdziałania, które składa się na istotę wolnego czasu i jego odczuwaną, upragnioną dla osób upośledzonych wartość.

Dzięki właściwej organizacji czasu wolnego wychowanie staje się powszechne i permanentne, a udział w nim staje się terenem twórczości i współdziałania, pozwalając osobie upośledzonej na intelektualne wzbogacenie [Ploch L. 1992, s.10].

Jak pisze L. Ploch (1992 s.11) „organizować swój wolny czas oznacza zachować i rozwijać swoją ciekawość w stosunku do rzeczywistości, rozszerzając na miarę możliwości swój horyzont umysłowy i uczuciowy, wzbogacać swoje życie wewnętrzne i rozwijać swoje możliwości twórcze”.

Zajęcia w grupie pomagają dzieciom upośledzonym umysłowo wyzbyć się lub osłabić negatywne cechy swojego charakteru tj. lenistwo, niezaradność czy bojaźliwość, a jednocześnie uczy pozytywnych cech jak: koleżeńskości, serdecznego stosunku do ludzi, wrażliwości społecznej, uprzejmości, opiekuńczości, życzliwości i odpowiedzialności. „Organizując proces adaptacji społecznej musimy pamiętać, że tylko bogate życie psychiczne wsparte elementami wypoczynkowo- zabawowymi funkcjonującymi w czasie wolnym, może kształtować osobowość tej grupy” [tamże s.12].

Drugim w kolejności jest aspekt opiekuńczy. „Opieka rozumiana jest tu jako działalność w której tworzy się warunki zapewniające istnienie i rozwój osób upośledzonych, wielostronnie kształtowanej ich osobowości [tamże s.12].

W organizacji czasu wolnego pomoc potrzebna jest w następujących kierunkach działania:

  1. bezpieczeństwo i zdrowie- eliminacja zagrożeń oraz zapewnienie bezpiecznych i zdrowych warunków spędzania czasu wolnego

  2. postępowanie kompensacyjne- wzmacnianie poczucia własnej wartości oraz wykorzystanie potencjalnych możliwości rozwojowych

  3. zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom- dostosowanie czynności do możliwości, tempa pracy i stopniowe trudności poprzez wskazanie przykładów, objaśnienie, radę itp.

  4. bezpośredniość świadczeń- indywidualne podejście do każdego z uczestników, rozmowa, porada

  5. ulepszenie środowiska życia- integracja ze społecznością lokalną, poprzez ukazanie im pozytywnych cech osób upośledzonych, mobilizowanie sił społecznych do działań opartych na wspólnym planie realizowania pragnień, zaspokajaniu potrzeb pierwotnych i samorozwoju [Ploch L.1992,s. 12-13].

Jako trzeci autor podaje aspekt higieniczno-zdrowotny. Sposób w jaki spędza się czas wolny wyraźnie wpływa na odprężenie psychofizyczne organizmu uwolnionego od nadmiaru wysiłku intelektualnego i niekiedy niekorzystnej sytuacji higieniczno-zdrowotnej placówek i domów rodzinnych.

Ważnym czynnikiem zdrowego spędzania czasu wolnego jest świeże powietrze i ruch fizyczny, który sprzyja rozwojowi układu mięśniowo- kostnego i oddechowego. Zaś gry i zabawy wpływają korzystnie na samopoczucie psychiczne. Ruch jest „lekarstwem” na wyładowanie negatywnych emocji, których nie brakuje w świecie. Nadmierny hałas, stała pozycja przy pracy, nauce, patologia, brak tolerancji oraz wiele innych mogą wywoływać wiele poważnych schorzeń, dlatego też ruch na świeżym powietrzu jest tak ważnym elementem w rozwoju każdej jednostki a szczególnie u osób z upośledzeniem [tamże s.14].

Ostatnim jest aspekt rewalidacyjny. Jak podaje Ploch (1992 s. 15-16) „rewalidacyjna wartość czasu wolnego polega na tym, że stwarza on sytuacje, w których upośledzeni umysłowo muszą przejawiać inicjatywę, aktywność i sobie dostępną umiejętność organizowania zajęć wykraczających poza program ich codziennych obowiązków. W czasie wolnym mają okazję do samodzielności i samostanowienia o sobie.”

Różnorodność form spędzania wolnego czasu stanowi dla upośledzonych umysłowo doskonałą szkołę życia uczącą gospodarowania czasem, a przede wszystkim kształtuje umiejętność wypoczywania. Zajęcia takie dzięki walorom rewalidacyjnym są miejscem zabawy i radości życia, swobodnego, niczym nieskrępowanego działania.

Czas wolny osób przebywających w DPS

Organizacja czasu wolnego osób upośledzonych umysłowo przebywających w DPS sprawia ogromne trudności. Nadmiar wolnego czasu sprawia, iż mieszkaniec placówki staje się absolutnie bierny przez kilka lub kilkanaście godzin dziennie. „To jest ten czas, który my wykorzystujemy na pracę zawodową.” Mieszkańcy mają ten czas przeznaczyć na swoje zainteresowania i hobby. Jednakże większość osób upośledzonych umysłowo nie ma żadnych zainteresowań, dlatego też trzeba sięgnąć w przeszłość i przyjrzeć się zajęciom, które dany pensjonariusz wykonywał wcześniej by pomóc mu chociaż w niewielkim stopniu powrócić do tych zajęć. Zdarza się również ,że ktoś spędził całe swoje życie w DPS, dlatego też ogromna rola personelu polega na wzbudzeniu zainteresowania. Trudno jest wymagać kreatywnego myślenia od osoby , która spędziła całe życie w placówce [Tarkowski Z., Jurkiewicz C. 1998,s.182].

Jak podkreśla Z. Tarkowski (1998) „często popełnianym błędem jest fakt, że dorosłym upośledzonym osobom podajemy do zabawy zabawki dla małych dzieci.” Powinniśmy znaleźć takie zajęcie, które w żaden sposób nie uwłacza godności człowieka. Zamiast układania klocków można uczyć operowania kluczami, zakręcania śrubek, gaszenia i zapalania światła itp. „Nawet osoby głębiej upośledzone mają potrzebę prostej aktywności. Ich możliwości realizacji tej potrzeby są znacznie zawężone z powodu ograniczenia umysłowego. Realizują ją często poprzez wykonywanie wielu jednostajnych ruchów lub samouszkodzeń. Zadaniem personelu DPS jest nauczenie ich innych zastępczych zachowań wyzwalających aktywność” [tamże s.182].

„Najbardziej rozpowszechnioną formą zajęć zorganizowanych w DPS jest terapia zajęciowa.” Podczas tych zajęć można nabyć nowych umiejętności , zmienić własne zachowanie na bardziej korzystne i przygotować się do nowego sposobu życia. Wszystko to jednak zależy od ich prowadzenia i atrakcyjności. Dużym błędem jest przekonanie, „że w ramach terapii zajęciowej muszą powstawać wytwory artystyczne.” Niewielki procent mieszkańców posiada jakieś uzdolnienia artystyczne, natomiast pozostałe osoby chętnie nauczyły by się pożytecznych czynności. „Kobiety chętnie będą robiły przetwory z owoców i warzyw, cerowały własną pościel czy bieliznę, piekły ciasta. Mężczyźni chętnie być może popracują w jakimś warsztacie, naprawią sprzęt czy meble, zajmą się hodowlą zwierząt” [tamże, s. 183].

„Trudno jest aktywizować mieszkańców, kiedy odebrało im się możliwość pracy. Żadna terapia nie zastąpi pracy, która jest powtarzalna, monotonna, ale daje satysfakcję i przyjemne zmęczenie. Przynosi zadowolenie bowiem ma swój sens. Człowiek, który pracuje czuje się pełnowartościowy. Za pracę otrzymuje się dodatkowe wynagrodzenie, a jest to czynnik mobilizujący. Nawet najmniejsza zapłata jest satysfakcjonująca. Jeśli nie stworzy się możliwości pracy niewielkie będą szanse na poprawę aktywności mieszkańców” [Tarkowski Z., Jurkiewicz C. 1998, s. 184].

Formy spędzania czasu wolnego przez osoby z upośledzeniem umysłowym

Kamiński A.(1965 s. 148-200) klasyfikuje formy organizacji czasu wolnego wychodząc od podziału instytucjonalnego. Wymienia m.in. turystykę, sport, środki masowego przekazu, teatr samokształcenie, amatorstwo artystyczne, kolekcjonerstwo, hobby, aktywność społeczną itp.

Wroczyński (1976 s. 244) zaś bierze pod uwagę możliwości placówek i instytucji oraz aktywność jaką preferują dane jednostki. Wymienia on: gry i zabawy na boiskach szkolnych i salach gier i zabaw, świetlice, w których organizowane są zajęcia o charakterze opiekuńczym i rozrywkowym, wycieczki, przedstawienia teatralne, koncerty. Dla autora bardzo ważne są różne rodzaje kół zainteresowań m.in. koła artystyczne, techniczne, przedmiotowe, czytelnicze, sportowe.

Z. Skórzyński ujmuje formy organizacji czasu wolnego grupując je wg odczuwanych potrzeb i najbardziej rozpowszechnionych sposobów spędzania czasu wolnego. Wymienia zatem: zajęcia amatorskie, ćwiczenia fizyczne, rozrywki towarzyskie, rozrywki o charakterze publiczno- widowiskowym, zajęcia o charakterze indywidualno- kameralnym, zajęcia o charakterze czysto wypoczynkowym (leżenie itp.) [ Ploch L. 1992,s.71].

Bardzo interesującej klasyfikacji dokonał Kirejczyk (1981 s.272-284). Zwrócił uwagę na ogromne znaczenie form pracy: jednostkowej, zbiorowej i pośredniej. Wyróżnił on cztery formy oddziaływania pedagogicznego w pracy z dziećmi upośledzonymi

  1. w ramach zajęć lekcyjnych- lekcje i ośrodki pracy

  2. w ramach zajęć pozalekcyjnych- dożywianie, wypoczynek, zajęcia świetlicowe, koła zainteresowań, kluby sportowe, chóry dziecięce, organizacje uczniowskie, samorząd szkolny, ZHP, PCK, czytelnictwo, prace społecznie użyteczne

  3. oddziaływanie instytucji- indywidualne i zbiorowe, doraźne i długotrwałe, dostosowane do stopnia rozwoju i wieku dzieci, zabawa, nauka, praca.

„Tak więc na sposób użytkowania czasu wolnego przez upośledzonych umysłowo wpływa nie tylko rozwój form przedmiotowych i organizacyjnych realizowanych zajęć, ale także wytworzenie określonych tradycji, obrzędowości oraz specjalizacji zainteresowań. W ramach wyżej wymienionych form można wyróżnić zajęcia które są atrakcyjne, dynamiczne i rozwijające” [Ploch 1992, s.74].

Dla osób z upośledzeniem umysłowym Ploch (1992 s.74,76) proponuje zajęcia

  1. zajęcia kulturalno-rozrywkowe

  2. turystyczno- krajobrazowe

  3. sportowe

  4. świetlicowe

  5. gospodarcze i techniczne

  6. działalność twórczą i hobbystyczną

  7. działalność w środowisku

  8. udział w życiu organizacji dzieci i młodzieży

  9. wczasy, turnusy rehabilitacyjne

  10. kolonie letnie

  11. środki masowego przekazu

  12. instytucje upowszechniania kultury

  13. życie towarzyskie

Można stwierdzić, iż racjonalnie zorganizowany czas wolny szczególnie u upośledzonych umysłowo wymaga różnokierunkowych form działalności wychowawczej jak i rewalidacyjnej.

Należy zaznaczyć, że przedstawione formy spędzania czasu wolnego zależą w dużej mierze od możliwości placówki organizacyjnej, od zapotrzebowania na daną działalność oraz od preferencji psychicznych i możliwości fizycznych uczestników.



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.