Dom pomocy społecznej
Zagadnienia wprowadzające
Na początku należy przybliżyć pojęcie pomocy społecznej: „Pomoc społeczna jako instytucja polityki społecznej państwa ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (...). Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie takim sytuacjom poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka” [Olech A, Łuczyńska M. 2005 s. 643].
Pisząc o Domu Pomocy Społecznej należy przybliżyć jego pojęcie „Dom Pomocy Społecznej (ang. social welfare home) typu zamkniętego nazywamy inaczej Socjalnym Domem Pomocy Społecznej, jest instytucjonalną formą pomocy. Mieszkańcy placówki zamieszkują tam na stałe lub tymczasowo, jednocześnie mają względną swobodę poruszania się poza jej obrębem [Szumlicz J. 1989, s.23].
Dom Pomocy Społecznej jest to tradycyjna forma instytucjonalna pomocy społecznej w postaci opieki całodobowej lub dziennej nad osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji, których nie można przystosować w pełni do samodzielnego życia w miejscu ich zamieszkania z uwagi na wiek, schorzenia, sytuację życiową oraz warunki rodzinne, mieszkaniowe i materialne, mimo zastosowania wszystkich form pomocy. Domy Pomocy przeznaczone są dla osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, niepełnosprawności lub choroby, które nie mogą samodzielnie funkcjonować w życiu codziennym i którym nie możliwe jest zapewnienie niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych [Leszczyńska- Rejchert A. 2006, s.157].
U podstaw organizacyjnych tego rodzaju placówek są trzy założenia:
potrzeba daleko posuniętego zróżnicowania domów pomocy społecznej oraz możliwe maksymalne dostosowanie warunków i charakteru domu do sprawności i stanu zdrowia mieszkańców,
systematycznie zmieniające się proporcje liczby miejsc w poszczególnych typach domów w zależności od potrzeb społecznych,
de instytucjonalizacja bądź personalizacja, czyli nadanie placówce charakteru rodzinnego i prywatnego, aby pensjonariusze czuli się w niej jak najlepiej
[Gałkowski T., Kiwerski J.1986, s.].
Domy Pomocy Społecznej są miejscem stałego pobytu ich mieszkańców, zapewniają oprócz mieszkania i wyżywienia opiekę leczniczo – rehabilitacyjną, zabiegi terapeutyczne i pielęgnacyjne, dostosowane do stanu zdrowia pensjonariuszy. Do podstawowych kierunków działania Domów Pomocy Społecznej należą: utrzymanie, zamieszkanie, współuczestnictwo, wsparcie, pomoc i ewentualnie praca na rzecz domu. Przeciwwskazaniem do umieszczenia w domu pomocy społecznej jest choroba zakaźna, choroba psychiczna powodująca zagrożenie dla zdrowia i życia osoby ubiegającej się o umieszczenie w tej placówce bądź osób z jej otoczenia, gruźlica w stadium zakaźnym i narkomania [Lalak D., Pilch T.,1999, s. 61].
Domy Pomocy Społecznej stają się nowym miejscem życia dla osób, które z różnych powodów nie mają możliwości zamieszkania w domu rodzinnym lub wśród krewnych.[Guzy- Steinke H. 2005, s. 187]. Celem działalności domów pomocy jest świadczenie całodobowej opieki i zaspokajanie niezbędnych potrzeb bytowych, edukacyjnych, społecznych i religijnych na poziomie obowiązującego standardu [Leszczyńska- Rejchert A. 2006 s. 157].
„Dla podniesienia poziomu życia mieszkańców DPS oraz jakości opieki nad nimi duże znaczenie mają postanowienia rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dn. 15.09.2000 w sprawie DPS. Określone zostały w nim standardy jakie powinny być spełnione w celu zagwarantowania mieszkańcom dobrych warunków życia. Głównie mają one charakter ściśle związany z warunkami bytu (np. minimalna powierzchnia pokoju w jakim zamieszkuje osoba zakwaterowana w DPS, minimalny zestaw odzieży, rodzaje pomieszczeń) jednakże można wskazać standardy, które wiążą się z dobrze przeprowadzoną pracą socjalną. Każdy Dom Pomocy Społecznej powinien zapewnić działania wspomagające w stosunku do mieszkańców polegające na:
umożliwieniu udziału w terapii zajęciowej
w podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu mieszkańców
zaspokajaniu potrzeb religijnych i kulturalnych
utrzymaniu kontaktów z rodziną i środowiskiem
zapewnieniu przestrzegania praw mieszkańców i dostępu do informacji prawnych
sprawnym załatwianiu skarg i wniosków mieszkańców” [Szatur-Jaworska, Błędowski, Dzięgielewska 2006, s. 194-195].
Dom pomocy społecznej niezależnie od typu, świadczy usługi:
w zakresie potrzeb bytowych, zapewniając:
miejsce zamieszkania,
wyżywienie,
odzież i obuwie,
utrzymanie czystości;
opiekuńcze, polegające na:
udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych,
pielęgnacji,
niezbędnej pomocy w załatwianiu spraw osobistych;
wspomagające, polegające na:
umożliwieniu udziału w terapii zajęciowej,
podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu mieszkańców domu,
umożliwieniu zaspokojenia potrzeb religijnych i kulturalnych,
zapewnieniu warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu,
stymulowaniu nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktu z rodziną i społecznością lokalną,
działaniu zmierzającym do usamodzielnienia mieszkańca domu, w miarę jego możliwości,
pomocy usamodzielniającemu się mieszkańcowi domu w podjęciu pracy, szczególnie mającej charakter terapeutyczny, w przypadku osób spełniających warunki do takiego usamodzielnienia,
zapewnieniu bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych,
finansowaniu mieszkańcowi domu nieposiadającemu własnego dochodu wydatków na niezbędne przedmioty osobistego użytku, w kwocie nieprzekraczającej 30 % zasiłku stałego,
zapewnieniu przestrzegania praw mieszkańców domu oraz dostępności do informacji o tych prawach dla mieszkańców domu,
sprawnym wnoszeniu i załatwianiu skarg i wniosków mieszkańców domu.
Natomiast dom dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, poza usługami, o których mowa powyżej, w zakresie potrzeb edukacyjnych zapewnia:
pobieranie nauki,
uczestnictwo w zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych,
uczenie i wychowanie przez doświadczenia życiowe
[Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 w sprawie domów pomocy społecznej- str. Ministerstwa maj 2009].
Ustawa proponuje rozwiązania czysto teoretyczne. Natomiast w praktyce te założenia przedstawiają się nieco inaczej. Człowiek w instytucji totalnej jest jednostką o zredukowanych potrzebach. Zaspokaja się tutaj najbardziej podstawowe z nich, a pomija potrzeby związane ze społecznym i psychicznym funkcjonowaniem. Domy nie zaspokajają potrzeb związanych z kontaktami międzyludzkimi. Nie wynika to ze złej woli personelu lecz z przekonania że mieszkańcy mają mniejsze wymagania wobec otoczenia [Wyczesany J. 2005 s. 98, w: Janiszewska- Nieścioruk].
Charakterystyczną cechą DPS jest zespołowe zaspokajanie potrzeb oraz brak prywatności. Większość elementów kształtujących codzienność nie wymaga od mieszkańca żadnego wysiłku. Ubranie dostarczane jest z magazynu, bez udziału zainteresowanego, posiłki dostarczane są w wyznaczonych godzinach bez możliwości wyboru dań a kąpiele odbywają się według harmonogramu. W większości przypadków nie jest brana pod uwagę możliwość usamodzielnienia się mieszkańców w tym zakresie [tamże s.96-97]. Powoli przyzwyczajają się do tego i wyższe potrzeby zanikają. Mieszkańcy pozbawieni aktywności, możliwości decydowania stają się ubodzy emocjonalnie i społecznie [Kozaczuk L., 1995 s.12].
W większości przypadków domy pomocy tworzone są przez państwo podlegające:
gminom- prowadzone przez gminy podlegają prezydentowi, burmistrzowi lub wójtowi
powiatowi- pozostają w gestii starosty
są w zasięgu regionalnym – prowadzone przez samorząd województwa
Obok domów państwowych są również placówki poza rządowe finansowane lub prowadzone przez zrzeszenie katolików „Caritas”, zgromadzenia zakonne, branżowe związki zawodowe. Funkcjonują również placówki prywatne dla osób starszych wzorowane na zachodnich krajach [Leszczyńska- Rejchert 2006 s. 159-160].
Każdy Dom Pomocy Społecznej ma swój specyficzny charakter. Pobyt w nim na ogół ma charakter stały więc i nastawienie jest inne.
Negatywnym czynnikiem jest fakt, że DPS jako instytucja ogranicza prywatność swoich mieszkańców, zaś bardzo stresująca staje się sama świadomość utraty samodzielności życiowej i możliwości decydowania o własnym życiu [Kozaczuk L.1995 s. 12].
Osoba ubiegająca się o miejsce w państwowym Domu Pomocy Społecznej musi złożyć wniosek o skierowanie do DPS wraz z załączonymi dokumentami:
pisemną zgodą osoby zainteresowanej
wynikami badań lekarskich
Następnie pracownicy socjalni przeprowadzają diagnozę przypadku kompletują wymagane dokumenty (m. in. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności). Skuteczną decyzję podejmuje najczęściej starosta lub z jego upoważnieniem kierownik Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Taką decyzję może również podjąć prezydent, burmistrz lub wójt. Jeżeli osoba ubiegająca się o miejsce otrzymała odpowiedź odmowną z powodu braku miejsca, wpisuje się na listę oczekujących.
Pobyt w państwowych DPS jest odpłatny. Opłatę ponoszą:
mieszkaniec placówki- maksymalnie 70% dochodu tej osoby
małżonek mieszkańca
gmina z której mieszkaniec został skierowany do placówki.
Każdy DPS posiada swój statut lub/i regulamin organizacyjny w którym obok nazwy siedziby i typu domu, zasad i poziomu świadczonych usług. Zgodnie z prawem domów pomocy społecznej zobowiązane są do świadczenia usług bytowych, opiekuńczych, wspomagających i edukacyjnych na poziomie standardu [Leszczyńka-Rejchert 2006 s.160, 163].
Typy domów pomocy społecznej
Domy Pomocy Społecznej, w zależności od tego dla kogo są przeznaczone, dzielą się na domy dla:
osób starych,
osób przewlekle somatycznie chorych,
osób przewlekle psychicznie chorych,
dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
osób niepełnosprawnych fizycznie,
matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży.
[Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 września 2000 r. w sprawie domów pomocy społecznej Rozdział II, § 2- str. Ministerstwa maj 2009].
Domy Pomocy Społecznej dla seniorów zamieszkują osoby, które po wielu latach funkcjonowania w rodzinie, w grupach zawodowych, w gronie przyjaciół i w układach sąsiedzkich przeniosły się do nich, najczęściej pod wpływem niekorzystnej dla siebie sytuacji życiowej. Jak wiadomo starość nie jest okresem sprzyjającym dokonywaniu w życiu człowieka tak istotnych przemian, dlatego proces adaptacji do warunków Domu Pomocy Społecznej jest najczęściej trudny i długotrwały. Trudności związane są głównie z koniecznością przyzwyczajenia się do nowego rytmu dnia, nieznanego kręgu osób oraz z niemożnością pogodzenia się z faktem utraty więzi z poprzednim środowiskiem. Umieszczenie w placówce spostrzegane jest jako utrata dotychczasowej pozycji społecznej, zachwianie poczucia bezpieczeństwa, godności i niezależności osobistej, jak również poczucie znalezienia się w sytuacji gorszej od osób, które na starość zamieszkują we własnych domach i w kręgu najbliższej rodziny. Trudności adaptacyjne przejawiają się również: obniżonym potencjałem zdrowia, napięciami nerwowymi lub apatią, brakiem motywacji do wysiłku, poczuciem osamotnienia i powolnym wycofywaniem się z życia [Kurcz A.2003, s.479].
Dom Pomocy Społecznej dla osób przewlekle somatycznie chorych przeznaczony jest dla osób wymagających całodobowej opieki i pomocy z uwagi na starszy wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność, które nie są w stanie zapewnić sobie samodzielnego życia w środowisku domowym, potrzebują stałego nadzoru lekarskiego, profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitacji.
Usługi opiekuńcze w domach pomocy społecznej przeznaczonych dla osób przewlekle somatycznie chorych polegają na:
pomocy w podstawowych czynnościach życia codziennego,
całodobowej pielęgnacji mieszkańców ze szczególną troską o osoby leżące,
pomocy w załatwianiu spraw osobistych, utrzymaniu kontaktów z rodziną i środowiskiem,
umożliwieniu mieszkańcom korzystania z podstawowej opieki zdrowotnej świadczonej przez lekarzy pierwszego kontaktu,
umożliwieniu korzystania z poradni specjalistycznych,
zapewnieniu mieszkańcom korzystania ze środków pomocniczych, leków i artykułów sanitarnych zgodnie z odrębnymi przepisami.
[www.bip.dps.powiatmysliborski.pl- data wyświetlenia maj 2009].
Domy Pomocy Społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych świadczą całodobowe kompleksowe usługi pielęgnacyjno – opiekuńcze. Domy te zaspokajają podstawowe potrzeby bytowe, społeczne i religijne swoich mieszkańców. Umożliwiają i organizują korzystanie ze świadczeń medycznych świadczonych przez placówki medyczne. Funkcjonowanie tego typu domów pomocy społecznej określają indywidualne potrzeby i możliwości mieszkańców. Zespół terapeutyczno – opiekuńczy opracowuje i realizuje indywidualne plany wspierania [www.znin.pl- data wyświetlenia maj 2009].
Celem Domów Pomocy Społecznej dla dorosłych, młodzieży i dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest zapewnienie mieszkańcom całkowitej opieki oraz zaspokojenie ich niezbędnych potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych, społecznych i religijnych. W niektórych domach niepełnosprawni podzieleni są na trzy grupy według kryteriów: rodzaju upośledzenia, wykonywania czynności w zakresie obsługi, możliwości chodzenia i orientacji w terenie [www.felix.przemysl.opoka.org.pl - data wyświetlenia maj 2009].
Domy Pomocy Społecznej dla osób niepełnosprawnych fizycznie, przeznaczone są dla osób wymagających całodobowej opieki, które z powodu niepełnosprawności, nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. Osobom tym należy zapewnić niezbędną pomoc medyczną oraz pomoc w formie usług opiekuńczych. [www.felix.przemysl.opoka.org.pl- data wyświetlenia maj 2009].
Na organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego nałożono obowiązek zapewnienia kobietom w ciąży, znajdującym się w trudnych warunkach materialnych, pomocy materialnej i opieki przez czas ciąży, porodu i po porodzie, ponieważ jest to przypadek trudnej sytuacji życiowej [Jończyk J. ,2001,s.].
Dom Pomocy Społecznej dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży zapewnia całodobowy, okresowy pobyt matkom z małoletnimi dziećmi i kobietom w ciąży, a także ojcom z małoletnimi dziećmi i innym osobom sprawującym opiekę nad dziećmi. Podstawowych usług świadczonych przez dom obejmuje:
1) w zakresie interwencyjnym:
zapewnienie schronienia kobietom w ciąży w okresie okołoporodowym,
izolowanie osób ubiegających się o pomoc przed sprawcami przemocy,
wspieranie w przezwyciężaniu sytuacji kryzysowej,
zapobieganie marginalizacji społecznej przez umożliwienie mieszkańcom odnalezienia miejsca w społeczeństwie i powrót do normalności po odrzuceniu ich przez rodziny, partnerów czy środowisko z powodu nieoczekiwanego macierzyństwa lub konieczności przezwyciężenia sytuacji kryzysowej,
zapobieganie sieroctwu społecznemu przez przygotowanie do świadomego i odpowiedzialnego wypełniania roli rodzicielskiej,
zapobieganie powielaniu złych wzorców rodzinnych i środowiskowych, a zwłaszcza wzorca wyuczonej bezradności;
2) w zakresie potrzeb bytowych:
zapewnienie całodobowego, okresowego pobytu,
odrębne pomieszczenia do spania oraz wspólne pomieszczenia do pobytu dziennego dla mieszkańców z dziećmi,
pokoje dla mieszkanek w ciąży przeznaczone maksymalnie dla trzech osób oraz wspólne pomieszczenia do pobytu dziennego,
ogólnodostępne łazienki, wyposażone w sposób umożliwiający sprawne korzystanie zarówno przez mieszkańców, jak i dzieci, proporcjonalnie do liczby mieszkańców, odpowiednio jedna łazienka na pięć osób,
ogólnodostępną kuchnię do samodzielnego sporządzania posiłków oraz co najmniej jedno dodatkowe pomieszczenie do przyrządzania i spożywania drobnych posiłków,
pomieszczenia do prania i suszenia;
3) w zakresie opiekuńczo – wspomagającym:
podstawową pielęgnację mieszkańca w czasie choroby oraz opiekę nad dzieckiem w czasie choroby opiekuna dziecka,
umożliwienie korzystania ze świadczeń zdrowotnych,
pomoc w załatwianiu spraw osobistych w przypadku wystąpienia takiej potrzeby,
środki higieny osobistej, środki czystości w sytuacji, gdy nie ma możliwości ich samodzielnego zakupu
[Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 8 marca 2005 r. w sprawie domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży- str. Ministerstwa data wyświetlenia czerwiec 2009].
Konsekwencje przebywania w domu pomocy społecznej
Przeznaczeniem Domów Pomocy Społecznej jest zapewnienie godziwego miejsca zamieszkania, zapewnienia całodobowej opieki, zaspokojenie potrzeb zdrowotnych, społecznych, religijnych, edukacyjnych. Stworzenie warunków spokojnego , bezpiecznego i godnego życia, intymności i niezależności. Umożliwienie rozwoju osobowości mieszkańców oraz w miarę możliwości samodzielności [Leszczyńska -Rejchert 2006 s. 163].
W ten sposób zaspokaja się najbardziej podstawowe potrzeby zapewniając miejsce do spania, pożywienie, odzież itp. Jednakże pomija się potrzeby związane ze społecznym i psychicznym funkcjonowaniem jednostki. Instytucjonalizacja potrzeb mieszkańców jest cechą charakterystyczną, wyraża się ona w szybkości i sprawności oraz uniformizacji i standaryzacji. W związku z tym prowadzi to do uprzedmiotowienia i wyobcowania mieszkańców. Pomija się te potrzeby które wiążą się z kontaktami międzyludzkimi bliskością z drugim człowiekiem, serdecznością czy miłością [Wyczesany J. 2005 s. 98, w: Janiszewska- Nieścioruk].
Pomimo, iż proces standaryzacji DPS jest zgodny z postulowaną dezinstytucjonalizacją tych placówek i próbą zbliżenia życia mieszkańców do warunków życia w rodzinie trudno jest zaspokoić potrzebę przynależności i identyfikacji pośród obcych ludzi [Leszczyńska -Rejchert 2006 s. 165,167].
„DPS jest nowym miejscem życia dla osób, które z różnych powodów zostały pozbawione możliwości zamieszkania w domu rodzinnym wśród bliskich- w świecie innych nie znanych im wcześniej ludzi. Osoby te stoją wobec konieczności zbudowania na nowo kontaktów interpersonalnych.
Kontakty te mogą się opierać na:
wspólnym mieszkaniu
sąsiedztwie- sąsiedzi z innych pokoi , piętra
wspólnocie religijnej
wspólnocie pracy (pełnienie funkcji w samorządzie mieszkańców, wykonywaniu prac na rzecz domu)
wspólnych zainteresowaniach [Kozaczuk L. 1995 s. 11-12].
Większość osób przebywających w DPS traktuje to miejsce jako ostatnie miejsce swojego zamieszkania. Statystycznie rzecz ujmując dom pomocy traktuje się jako tzw. „zbiorowe gospodarstwa domowe” choć tak naprawdę znacznie od tego określenia odbiegają. Wprawdzie spożywanie posiłków odbywa się w formie zorganizowanej na stołówce, ale sposób spędzania większości czasu pozostawia się w kwestii każdemu z mieszkańców wg własnych upodobań [Szatur- Jaworska B.. Błędowski P. Dzięgielewska M ,2006 s. 194].
Niejednokrotnie pensjonariusze domów pomocy społecznej nie czują się w nich dobrze. Wśród negatywnych skutków przebywania w tych domach należy wymienić przede wszystkim poczucie samotności. „Samotność to subiektywny, psychiczny stan jednostki, wynikający z braku więzi osobowych z innymi ludźmi, braku zrozumienia i porozumienia, braku wspólnoty celów i poczucia wspólnoty życia” [Kurcz A. 2003 s. 479].
Trudności związane są głównie z koniecznością zbudowania na nowo kontaktów interpersonalnych pośród współmieszkańców Domu Pomocy Społecznej. Każda zmiana, a szczególnie u ludzi w późnym wieku i obniżonej sprawności intelektualnej, wydaje się być bardzo trudna. Nowe środowisko, nowe miejsce zamieszkania często pociągają za sobą różne skutki psycho- społeczne i zdrowotne [Kozaczuk L. 1995 s. 10,12]. Zamieszkanie w Domu Pomocy jest oderwaniem od znanego, można powiedzieć naturalnego środowiska. Zmiana życia odnosi się niejednokrotnie do poprawy warunków naturalnych, reguł ale także izolacji od znanego środowiska i rodziny. Wszystkie te czynniki działają negatywnie na psychikę osób mieszkających w DPS [tamże s. 10].
W Domach Pomocy Społecznej przeznaczonych dla osób w podeszłym wieku agresja, przemoc, zachowania konfrontacyjne wcale nie należą do rzadkości, a agresja przybiera tu najróżniejsze postaci, od werbalnej do czynnej włącznie. Zachowanie asocjalne, skłonność do przemocy werbalnej i czynnej, łamanie ogólnie obowiązujących wzorów zachowań i norm społecznych, to duży problem. Trudny, agresywny senior nie stroni właściwie od niczego, uderza lub bije, kurczowo chwyta się sprzętu albo osoby, rzuca przedmiotami, stawia bierny opór nie przyjmując lekarstw lub wypluwając je, utrudnia karmienie. Przeciwstawia się zabiegom pielęgnacyjnym, odmawiając jakiejkolwiek współpracy, a swoją emocjonalną agresję demonstruje przekleństwami, oskarżeniami, czynieniem wyrzutów pod adresem personelu [ A. Mielczarek, maj 2007 -www.dps.pl ].
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.